Sử Ký Hội Thánh ²⁰

Các Danh Nhân Của Phong Trào Tin Lành

Và Chủ Trương Của Họ

Wyclif, thế kỷ thứ 14, là "ngôi sao mai của cuộc Cải chánh." Ông dịch Kinh Thánh ra tiếng Anh, và mở đường cho cuộc Cải chánh tại Anh quốc.

Luther, Calvin, Knox, thế kỷ thứ 16, là các thủ lãnh của cuộc Cách mạng Tin Lành, đã giải phóng Tây âu khỏi ách tôi mọi của Giáo hoàng.

Thanh giáo phái (Puritanisme), phần đầu thế kỷ thứ 17, dấy lên ở phần cuối đời trị vì của nữ hoàng Elizabeth. Nó phát sanh từ chỗ nhân dân chú ý đến Kinh Thánh. Ðây là một phong trào Cải chánh ở giữa Hội Thánh Anh quốc, phản đối hình thức chủ nghĩa (formalisme) của thời đại vốn chẳng có sự sống chi hết, và lấy cuộc sanh họat trong sạch, công bình làm mục đích. Vì bị các nhà cầm quyền trong Hội Thánh bắt bớ, họ bèn tự phân ra làm nhiều Hội Thánh độc lập, phần nhiều là Baptiste (Tẩy lễ giáo phái), Congregational(1) (Tự trị giáo phái), và Presbytérien (Trưởng lão giáo phái). Những người thuộc Thanh giáo phái nầy đã đến định cư tại tiểu bang New England (Mỹ) vì đang khi đi tìm tự do, họ được Tân thế giới hấp dẫn.

Roger Williams, thế kỷ thứ 17, Mục sư của Hội Thánh Episcopale, bị đuổi khỏi tiểu bang Massachusetts, năm 1636, bèn thành lập một khu định cư tại tiểu bang Rhode Island, và gia nhập giáo phái Baptiste. Thanh giáo phái đã rất sốt sắng đòi cho mình được quyền tự do tín ngưỡng. Nhưng Williams đòi quyền tự do tín ngưỡng Cho Cả Mọi Người. Ông hết sức mong muốn Hội Thánh Tuyệt Ðối Phân Rẽ Với Nhà Nước. Giáo phái Baptiste đáng được tôn trọng tột bậc vì không ngừng nhấn mạnh vào điểm đó, và vì tới nay trên thế giới vẫn còn những lực lượng hùng hậu hoạt động để nếu có thể được, thì cướp luôn gia tài quí báu đó của chúng ta.

John Wesley, thế kỷ thứ 18, 100 năm sau khi Thanh giáo phái dấy lên; ông do Thanh giáo phái tạo nên, vì mẹ ông là người gốc Thanh giáo phái. Nhằm lúc Hội Thánh lại sa vào hình thức chủ nghĩa, không có sự sống chi hết, ông đã giảng lẽ đạo về sự làm chứng của Ðức Thánh Linh và về đời sống thánh khiết. Ông vốn là Mục sự của Hội Thánh Anh quốc, song họ không để ông giảng giáo lý của mình trong các nhà thờ. Vậy, ông giảng ở đồng ruộng, trại thợ mỏ và góc đường. Ông tổ chức những hội sanh họat thánh khiết, và suốt đời chăm nom những hội ấy. Cũng như phong trào Thanh giáo của thế kỷ trước, ông đã thay đổi cả bộ mặt đạo đức của nước Anh. Ai nấy nhìn nhận rằng phong trào của ông đã cứu nước Anh khỏi một cuộc cách mạng như ở nước Pháp, ông là một trong những bậc vĩ nhân hàng đầu thế giới.